Nuh tufanından kurtulan Van, yüzyıllar sonra beton ormanlarından kurtulamadı..!
Yönelttiğimiz, “Van'ın mükemmel hafızası” tabirini abartılı bulan Sait Ebinç, kendisini Van'ın asli sakinlerinden biri olarak tanımlıyor. Van’ın, Osmanlı ve cumhuriyet dönemi tarih ve kültürel değerlerini araştıran Sait hoca, Van’ın değerli şahsiyetlerinden biri.
Van neden kadim şehir?
“Mezopotamya'nın kadim kentlerinden biri olan Van’ın adı Tevrat'ta, Nuh tufanından kurtulan 4 şehirden biri olan Erek ifadesiyle geçiyor. Yine Tevrat’ta Erek için Şinar ülkesinin kadim kenti diye bahsediliyor. Bu kadar kadim bir kentin çok derin bir düzeyde araştırıldığını söyleyemem.”
1890’da yazılan Van salnamesi var
“Şarkıyatçılar olarak nitelendirilen batılı bilim adamlarının 1800’lü yıllarda Van ile ilgili yazdığı cilt cilt eserler var. Avrupalı ve bütün yabancı seyyahları hayranlık içerisinde bırakan ve doğal güzelliği olan Van’ın tarihi birikimine bütün eserlerde rastlamamız mümkündür.”
Mir Mahmut beye misafir oldu
“İngiltere Krallık Akademisi'nin desteğiyle 1894’te Van’a gelen İzabella Bird, o dönem Sinan Hakan Bey'in dedelerinden Mir Mahmut beye misafir olmuştur.”
Antik çağdan günümüze Van incelenmeli
“Arkasında uzun ve zengin bir medeniyeti taşıyan Van'ı getirip sadece bir Akdamar’a ya da 3-5 turistik figüre indirgemek doğru değil. Antik dönemden orta çağa, yakın çağdan nihayet günümüze kadar olan tarihsel ve toplumsal uygarlık birikimimizi takip edecek tarihi çalışmalara ihtiyacımız var.”
Eski Van mı yeni Van mı?
“Eski Van denildiğinde, Van Kalesi'nin güneyindeki harabe şehir aklıma geliyor. Bir kentin tarihi talihidir de. Sınır kentleri savaşlar nedeniyle uygarlık birikimi yapamazlar. Ortaçağ, Osmanlı, Pers ve Bizans dönemlerinde Van için böyle olmuştur. Van da surlar içinde tipik bir ortaçağ kentiydi. Ancak 14. yüzyılda topun ve barutun icadı ile birlikte surlar anlamsızlaşıyor.”
Ermeniler Kanuni Sultan Süleyman’a mektup yazıyor
“Prof. Dr. Orhan Kılıç’ın, 17. Yüzyıl Van defterleri isimli doktora tezi her türlü takdirin üzerinde bir çalışmadır. Kılıç’ın elde ettiği Osmanlı belgelerinde Ermeniler, saraya Kanuni Sultan Süleyman’a mektup yazıyor. Tebrizkapı alanından itibaren yeni yerleşim alanlarının açılmasını istiyorlar. 16. yüzyılda bugünkü Van merkez dediğimiz mevcut alanlar o dönemde yerleşime açılıyor.”
Aygestan, Biana, Van…
“Ermeniler Van’a o dönemde bahçe kent, bahçe şehir anlamına gelen Aygestan, şimdiki mevcut Van yerleşim yerine ise Şahestan diyorlardı. Her şeyden önce suyun medeniyeti olan Van, kerhizleri ve kenkan loncasıyla bir su kentiydi. Urartular döneminde ise güneşin kenti Tuşba deniyordu.”
Başkale’de Yahudiler, Van’da Ermeniler…
“Osmanlı döneminde İran halıları kervanlarla önce Van’a ardından Trabzon, Batum ve Avrupa’ya gönderiliyordu. Başkale'de Yahudiler, Van'da Ermeniler ticari devrelerin her düğüm noktasında vardı. Müslüman kesim ise genelde ya asker ya da rençberdi. 20. yüzyılın başında Van, eşraf ve esnaf açısından kültürel birikimi son derece zengin bir şehirdi.”
1918’de Van’ın nüfusu 2 bin 700…
“1915'te Van tamamen yakılıp yıkılmıştır ve o dönem nüfusun büyük bir kısmı batıya muhacir olmuşlardır. Rus ve Ermeni işgali ile birlikte kentin hafızası resetleniyor. 1918’de kurtulduktan sonra Van’a sadece 2 bin 700 kişi dönmüştür. 1927'de Van'ın nüfusu 7 bine çıkmıştır.”
Brukiler, Küresünniler geliyor
“1918'de Ermeniler'in Kafkasya'daki baskısı ile birlikte Brukiler Van’a geliyor ardından da Küresünniler geliyor. 1945’e kadar Van’ın, Türkiye'nin diğer illeri ile kervan yolları hariç bağlantısı olmuyor.”
Yol bağlantıları sağlanıyor
“1950'de Hakkari, Van ve Elazığ yolları ile sağlanıyor. Bu döneme kadar geçimlik tarıma dayalı olan Van, yollarla birlikte ulusal piyasalara açılıyor. 1964'te Kurtalan'dan Tatvan’a, 1971'de ise İran'a uluslararası demiryolu bağlantısı sağlanıyor.”
“Bir değil bin dersliğe de mal olsa Van’a okul yapacağız”
“Milli Maarif (Eğitim) Bakanı Hasan Ali Yücel’e, bir çimento Van’a gidene kadar bir dersliğe mal oluyor deniyor. O da bir değil bin dersliğe de mal olsa Van’a okul yapacağız, ekmekten sonra en büyük ihtiyacımız eğitim diyor.”
“İlyas Kitapçı’yı rahmetle yad ediyorum”
“Rahmet ve minnetle yad etmem gereken İlyas Kitapçı var. 1937'de irfan meclisi mahiyetinde Yeni Yurt gazetesini çıkarıyor.”
Eski Van mı yeni Van mı güzel?
“Eskinin kültürel ve uygarlık birikiminin bugünkünden bütün olanaklarına rağmen çok daha değerlidir. Bu kadar çok paranın harcanıp da bu kadar çirkin, hoyrat, zevkten, estetikten ve mimariden uzak binaların yapıldığı başka bir kent görmedim. Bundan 20-30 yıl öncesine kadar bağlı bahçeli evlerde yaşıyorduk, herkes penceresinden Erek Dağı'ndan doğan güneşi görebiliyordu. Bu kadim kent beton ormanları haline döndü. Van’ın yeşilini, bağını-bahçesini, tabiatını zaten hoyratça yok ettik. 20-25 yıl öncesine kadar Van'da su sesini dinlemeden uyuyan bir Vanlı yoktu. Mirasyedi bir nesil olarak birçok değeri berhava etmiş durumdayız. Her şeye rağmen Van’ı canlandırabiliriz, ümitsiz değilim…”
DIŞ HATLAR ARTIRILMALI
ZEYDAN VE ŞEDAL’A ÇAĞRI
‘’14 ŞEHRİN GÜVENİ İLE…’’
BASIN BULUŞMASI
VAN'IN İMAR SORUNU..!
SEYYAR SATICI KALDIRIM İŞGALİ
